Nawiązka – czym jest?

Kodeks karny przewiduje rozmaite środki kompensacji szkody wynikającej z popełnienia przestępstwa, podlegające pod orzecznictwo sądowe. Jednym z nich staje się nawiązka, której podstawowe mechanizmy doczekały się opisu w rozdziale piątym KK. W dzisiejszym artykule skupimy się na najważniejszych informacjach dotyczących nawiązki i sposobu jej orzekania. Czym jest nawiązka i kiedy sąd może zastosować tego typu środek karny? Jakie zależności zachodzą między nawiązką na rzecz osoby poszkodowanej a odszkodowaniem od ubezpieczyciela? Powiemy również, jak odzyskać nawiązkę z perspektywy ubezpieczonego sprawcy, który posiada polisę OC.

Co to jest nawiązka w polskim systemie prawnym?

Niektóre przestępstwa lub wykroczenia powodują daleko idące szkody na dobrach materialnych i niematerialnych. Problem pojawia się wówczas, gdy specyfika szkód uniemożliwia lub znacząco utrudnia ich wycenę. Osoba pokrzywdzona znajduje wówczas nadzieję na uzyskanie rekompensaty w ramach ustalonej przez sąd nawiązki. Nawiązka na rzecz poszkodowanego ma formę pieniężnej rekompensaty szkody, wypłacanej na zasadach ryczałtu.

Szczegółowe informacje, co to jest nawiązka, znajdziesz we wspomnianym wcześniej rozdziale kodeksu karnego. Teraz warto jedynie zapamiętać, że z zasądzeniem nawiązki wiążą się określone procedury. Podobna sytuacja ma miejsce na etapie ustalania wysokości kwoty rekompensującej poniesione szkody. Nawiązka w kontekście przestępstwa nie stanowi przeważnie jedynej kary dla sprawcy. Bardzo często występuje równolegle z innymi środkami karnymi. Nawiązka KK ma natomiast specjalne zastosowanie. Jest nim zwiększenie dotkliwości konsekwencji popełnienia czynu zabronionego, a także ochrona praw pokrzywdzonego, któremu należy się właściwe zadośćuczynienie od sprawcy.

Kiedy sąd orzeka nawiązkę?

Orzekanie nawiązki musi zostać poprzedzone dwoma zdarzeniami: prawomocnym orzeczeniem sądu potwierdzającym winę sprawcy, oraz istnieniem szkody w trakcie procesu sądowego. Osoba pokrzywdzona nie musi składać osobnego wniosku, który byłby podstawą dla sądu orzekającego w sprawie. Sądy przeważnie z własnej inicjatywy podejmują się wykorzystania nawiązki w procesie karnym. Co do modelu wyceny, jakiemu podlega nawiązka, KK nie podaje dokładnego wzoru kalkulacji. Wiedząc, czym jest nawiązka, możemy się domyślać bardzo indywidualnego charakteru tego środka karnego. Nie ulega wątpliwości, że sąd prowadzący sprawę powinien brać jako wyznacznik ogólne straty ofiary przestępstwa, wykraczające poza sam kontekst materialny. Spowodowanie wypadku drogowego, pobicie, włamanie – to tylko niektóre z setek okoliczności, jakie mogą skutkować trwałymi szkodami psychicznymi. Widać tutaj pierwszą rozbieżność, jakiej podlega nawiązka a odszkodowanie. Sąd ustalający nawiązkę bierze pod uwagę znacznie szerszy zakres czynników niż towarzystwo ubezpieczeniowe. To, ile ostatecznie wyniesie nawiązka na rzecz poszkodowanego, wynika również z historii życia sprawcy i okoliczności popełnionego czynu.

Nawiązka na rzecz poszkodowanego – kto może ją otrzymać?

Powiedzieliśmy już, co to jest nawiązka w rozumieniu aktualnych przepisów prawa. Opisaliśmy również okoliczności, kiedy sąd orzeka nawiązkę ze względu na szczególny interes poszkodowanego. Naszą wypowiedź musimy rozwinąć o informacje, kto może zostać beneficjentem orzeczenia sądowego w zakresie nawiązki. Nawiązka a kara – jakie zachodzą między nimi relacje? Ramy prawne do odpowiedzi na to pytanie znajdziemy w artykule 47 KK, który opisuje 3 kategorie przestępstw umożliwiających nałożenie na sprawcę obowiązku rekompensaty na rzecz poszkodowanego. Na pierwszym miejscu tej listy znalazły się czyny skutkujące śmiercią, ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu, lub naruszeniem czynności dowolnego narządu ciała ofiary. W drugiej kategorii ustawodawca umieścił przestępstwa przeciw środowisku naturalnemu (np. nielegalna wycinka drzew). Trzecią kategorię zarezerwowano natomiast dla przestępstw w ruchu drogowym z tym zastrzeżeniem, że nawiązka będzie mogła zostać orzeczona wyłącznie wtedy, kiedy sprawca uciekł z miejsca zdarzenia lub w trakcie wypadku był pod wpływem środków odurzających. Pieniądze z nawiązki trafiają na konto poszkodowanego, którym może być osoba fizyczna, przedsiębiorstwo, lub Skarb Państwa.

Nawiązka KK – co warto wiedzieć?

Nawiązka a kara – czy można je utożsamiać? Przepisy, które mówią, czym jest nawiązka, dokonują zarazem wyraźnego rozgraniczenia od podstawowej kary. Orzeczenie nawiązki nie zdejmuje ze sprawcy obowiązku poddania się innym rodzajom kary, takim jak ograniczenie wolności. Nawiązka nie oznacza również braku konieczności płacenia grzywny na rzecz Skarbu Państwa. W ramach nawiązki rekompensatą obejmuje się osobę poszkodowaną. Pozostałe środki karne wciąż pozostają w mocy. Czy zatem nawiązka a zadośćuczynienie mogą być traktowane jako synonimy? W kolokwialnym użyciu terminy te często się przeplatają, sugerując identyczne znaczenie. W ścisłym rozumieniu prawa nie są jednak tożsame. Nawiązka to środek karny. Nie ulega wątpliwości, że jest to zarazem mechanizm zadośćuczynienia ofierze za poniesione szkody. Mimo to, podstawowym celem stosowania nawiązki staje się zwiększenie dotkliwości kary dla samego sprawcy. Wysokość nawiązki, nierzadko osiągająca kilkudziesięciu tysięcy złotych, nie wyczerpuje uzasadnionych roszczeń poszkodowanego. Resztę tej sumy powinno pokryć odpowiednie odszkodowanie.

Nawiązka a zadośćuczynienie w świetle prawa cywilnego

Rozważając relację, jakiej podlega nawiązka a zadośćuczynienie, warto wspomnieć o jeszcze jednym czynniku. Jeśli sąd wyda orzeczenie o nawiązce, osoba poszkodowana ma ograniczone możliwości ubiegania się o odszkodowanie. Nawiązka a odszkodowanie od ubezpieczyciela – co to ma w ogóle do rzeczy? Docieramy tutaj do pewnego paradoksu w polskim prawie. Nałożenie na sprawcę obowiązku zapłaty nawiązki nie ma nic wspólnego z gwarancją natychmiastowego przelewu. Niewypłacalny sprawca może nigdy nie oddać pieniędzy należnych poszkodowanemu. Jednak przy ubieganiu się o odszkodowanie, ubezpieczyciel odejmuje wartość zasądzonej nawiązki od całkowitej sumy świadczenia. Postępowanie wyjaśniające w procesie cywilnym kończy się z reguły korzystnym wyrokiem dla poszkodowanego, lecz niestety zbyt często trzeba na niego poczekać nawet kilka lat.

Jak odzyskać nawiązkę?

Sprawca posiadający polisę OC może zadać słuszne pytanie, jak odzyskać nawiązkę od swojego ubezpieczyciela? W takiej sytuacji warto odnieść się do precedensu Sądu Najwyższego z 2011 roku, który dotyczył sprawców wypadków komunikacyjnych. Osoba posiadająca polisę OC ma pełne prawo domagania się zwrotu nawiązki od swojego ubezpieczyciela. Wniosek o zwrot pieniędzy z nawiązki spotyka się zazwyczaj z murem odmowy ze strony towarzystwa ubezpieczeniowego, dlatego tego typu sprawy mają swój finał w sądzie.